بهشت دانایی
هدف نویسی ، جمع سه منظر متفاوت در یک روش
بیست و هفتم خرداد ۱۳۹۶ بود. می خواستم در مورد یک موضوع ، هدف بنویسم. به ذهنم رسید قبل از آن ، درمورد
« نحوه نگاه به هدف نویسی » چند سطری بنویسم. چون نوشتن افکار ، نگاهها و تجربیات ، به خودمان و آیندگان این فرصت را خواهد داد که از آن مطلب به عنوان گامی « پیشینی » و با نگاه به گذشته ، بهره ببریم.
به هرچیز ، به خصوص مطالب ، تجارب و مفاهیم ، می توان سه نوع نگاه داشت :
نگاه پسینی
نگاه لحظه ای
نگاه پیشینی
اگر بخواهیم این سه نگاه را ارزش گذاری کنیم می توانیم بگوییم اگر تفکرمان آگاهانه و از سر دانایی باشد ، « نگاه پسینی » بسیار پربارتر از سایر نگاه هاست ولی هر سه نگاه ، به یکدیگر محتاج هستند و اگر یکی از آنها را نداشته باشیم کارمان ناقص خواهد بود و یا عمق و بُرد و تاثیرگذاری لازم را نخواهد داشت. درمورد دو نگاه پیشینی و پسینی ، نظرات متفاوت و متنوعی وجود دارد که برخی از آنها نیز مورد قبول نیستند. لذا برای طولانی نشدن مطلب از آوردن آنها خودداری می شود و صرفا برداشتی که صحیح به نظر می رسد را با زبان ساده تر می آوریم.
برای اینکه مطلب سخت به نظر نرسد توضیحی مختصر درمورد هریک ارائه می کنم :
نگاه پسینی :
در این نگاه همان گونه که از نامش پیداست ، پس از وقوع یک حادثه یا پس از نوشتن یک مطلب و یا تولید فکر ، به آن می نگریم و در آن تفکر می کنیم. مهم ترین نمونه از این نگاه ، تفکر و پژوهش در رخدادها و جریان های تاریخی است .
در هدف نویسی با نگاه پسینی ، ابتدا نگاه تاریخی خود به موضوع را کامل می کنیم و پس از آن اقدام به هدف نویسی می کنیم.
برخی گمان می کنند تاریخ که مربوط به گذشته است و فایده ای ندارد و « تاریخ مصرف » آن گذشته است. اما وقایع گذشته در دل خود گنجینه های بسیار بزرگی از انسان شناسی ، جامعه شناسی ، جریان شناسی و رفتار شناسی جمعی دارد. معروف است که « گذشته » چراغ راه آینده است.
اگر به تاریخ تسلط داشته باشیم و به جامعه امروز خود بنگریم متوجه شباهت های بسیار « دوران مختلف » با عصر خود خواهیم شد و گرفتار سردرگمی و تردید نخواهیم شد و در شناخت حق از باطل ، کمتر دچار خطا می شویم. بهتر حدس خواهیم زد که جریانات عصر ما روی به چه سمتی دارند و در آینده به کجا خواهند رفتند و برای کمک به تغییر جهت ، توقف و یا تقویت آن چه باید بکنیم؟ وقتی جهت را شناختیم ، کار دیگری هم لازم است: باید بتوانیم نگاه و تشخیص خود را به مردم و جامعه به شکل موفقیت آمیز و گسترده منتقل کنیم وگرنه آن جریان به راه خود ادامه خواهد داد و ما نخواهیم توانست تاثیر مثبت یا منفی بر روند حرکتش داشته باشیم.
نگاه لحظه ای :
در هدف نویسی با نگاه لحظه ای ، بدون توجه به گذشته و آینده ی موضوع ، اهداف خود را تعیین می کنیم. این نگاه توصیه نمی شود و احتمال شکست و عدم موفقیت آن بسیار بالاست.
آنچه صحیح به نظر می رسد این است که پس از آنکه در نگاه پسینی خود اطلاعات و مفاهیم لازم را کسب کردیم و موقعیت گذشته برایمان شفاف تر شد ، تصویر واضح تری از حال بدست خواهیم آورد و به زمان خود نگاه کامل تری خواهیم داشت. سپس با توجه به اطلاعات موجود از گذشته و حال ، به آینده نیز خواهیم اندیشید، آنگاه اقدام به هدف نویسی کنیم.
نگاه پیشینی :
لازم است پیش از فرا رسیدن آینده و پیش از وقوع رخدادهایی که در راه هستند، با توجه به وسع علمی و اجرایی خود برای آنها برنامه ریزی کنیم. این نگاه پیشینی است. البته همان گونه که گفته شد هدف نویسی با نگاه پیشینی ، نیازمند توجه هم زمان به سه نگاه پسینی ، لحظه ای و پیشینی است. چراکه بدون توجه به گذشته و حال، نمی توان آینده را ترسیم نمود.
ممکن است بپرسید ما چگونه می توانیم برای جامعه ای که برما تسلط دارد برنامه ریزی کنیم؟!
پاسخ این است که با خلاقیت و همت بلند امکان پذیر است. بجای اینکه پس از مواجه شدن با رخداد، منفعلانه و غافلگیرانه عمل کنیم، با برنامه ریزی می توانیم به اندازه زحمتی که کشیده ایم بر آن تاثیر بگذاریم و آسیب های وارده به خود و اطرافیان و جامعه ی خود را کاهش دهیم و یا بهره بیشتری از فرصت به وجود آمده ببریم. ضمن اینکه اگر در فعالیت های شخصی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… هدفمند نباشیم و برنامه ریزی نداشته باشیم مجبورخواهیم شد تمام عمر برای دیگرانی که برایمان برنامه ریزی کرده اند کار کنیم. خلاصه اینکه بدون هدفمندی و برنامه ریزی نمی توانیم سرنوشت خود را به دست بگیریم.
یک نکته بسیار مهم وجود دارد که معمولاً از آن غفلت می شود ولی از نگاه روایات و اصول علمی مدیریت و جامعه شناسی ، بسیار کلیدی است و برای تاثیرگذاری ، انتقال افکار ، جریان سازی و تبلیغ لازم و ضروری است ، « گفتگو و تبادل نظر » است. بدون گفتگو و تبادل نظر ، فرآیند انتقال مفاهیم و حتی مدیریت بحران ها موفقیت چندانی نخواهد داشت. برای تبدیل مخالفان به موافق و یا حفظ موافقان ، فرآیند انتقال صحیح مفاهیم ، فرآیندی حیاتی است.
متاسفانه در گروههای فعال در شبکه های مجازی و حتی در جمع های حضوری و چهره به چهره ، بسیاری از افراد گمان می کنند به صرف اینکه چند نفری دور هم جمع شوند و صحبتی داشته باشند ، گفتگو و تبادل نظر محقق می شود. این تصور غلط است. گفتگو ، مشخصات و شرایطی دارد که در بحثی جداگانه به آن پرداخته خواهد شد.
چند نکته:
۱- وقتی اقدام به هدف نویسی می کنیم بدین معناست که مقصدی برای خود تعیین کرده ایم و در مسیر حرکت ما ایستگاهی بنام مقصد وجود دارد.
۲- هدف نویسی نشان می دهد که تا رسیدن به مقصد ، فاصله داریم و باید از وضع موجودی که در آن قرار داریم حرکت کنیم تا به وضع مطلوب و هدف خود برسیم و یا بدان نزدیک شویم.
۳- باید بدانیم چگونه و با چه روش و امکاناتی باید حرکت کنیم ؟ و این که روش ها و امکانات ما متناسب با بزرگی و یا کوچکی هدف ما هست یا خیر؟ به تعبیر دیگر بین امکانات و هدف ، تناسب منطقی وجود دارد یا خیر؟
۴- حرکت انسان از مبدا به سمت مقصد ، مثل حرکت سایر موجودات نیست و نیازمند تفکر صحیح و عمیق ، عوامل معنوی و عنایات الهی و همت بلند و تلاش خستگی ناپذیر است.
۵- در هدف نویسی لازم است سه سطح فعالیت دیده شود و شاخص های تحقق آن را مکتوب کنیم:
الف- کوتاه مدت ب – میان مدت ج- بلند مدت
۶- شاخص ها باید قابل اندازه گیری باشند و قابلیت اجرایی شدن داشته باشند. شاخص های کوتاه مدت باید به گونه ای تعیین شوند که پس از اجرا، مقدمات اجرایی شدن شاخص های میان مدت را فراهم کنند و شاخص های میان مدت باید به گونه ای تعیین شوند که پس از اجرا، مقدمات اجرایی شدن شاخص های بلند مدت را فراهم کنند.
۷- در هدف نویسی لازم است بدانیم که هدف وسیله را توجیه نمی کند و ما نمی توانیم به هر شکل و با هر وسیله ای به هدف خود برسیم و لازم است خطوط قرمز اخلاق و دین را همیشه مد نظر داشته باشیم.
۸- برنامه ریزی وظیفه ای نیست که یک بار انجام گرفته و برای مدتی مسکوت بماند لذا لازم است مدیر یک خانه ، شرکت و یا سازمان، همیشه در حال برنامه ریزی و طراحی باشد و برنامه ریزی، تعطیل شدنی و انقطاع پذیر نیست. برنامه ریزی آگاهانه و مبتنی بر تجزیه و تحلیل زمان، مثل خونی است که در رگ های حیاتی خانه یا سازمان به حرکت در آمده و به آن جان می بخشد. ( مقدمه ای بر برنامه ریزی استراتژیک ، اسماعیل هاشمی فر ، مجله اصلاح و تربیت ، مرداد ۱۳۷۷ ، شماره ۴۳ ، به نقل از پایگاه مجلات تخصصی نور ،{با اندکی تغییر} )
